معلومات درباره سبزی جات

تاریخچه:

      پیاز یکی از سبزی های مهم و مشهور دنیا است این سبزی در بیشتر نقاط دنیا کشت میشود . پیاز بومی جنوب غرب آسیا و احتمالا مربوط به ناحیه بین فلسطین و هندوستان و یا منطقه شرق مدیترانه میباشد ،کشور مصر به خاطر کشت نوعی پیاز مشهور بوده ،کشت آن مربوط به 5000 هزار سال قبل از میلاد میرسد در اهرام مصر پیاز کشف گردیده است ،

در نوشته ای یونان و روم مطالبی در مورد پیاز به چشم میخورد هم چنین در کتاب مقدس مسیحیان از آن نام برده شده است. هم چان تاریخ مصر حاکی از آن است که پیاز قبل از زمان اسارت عبری ها در آنجا زراعت می شده و ورود بذر آن نیز متعلق به زمان خیلی قبل می باشد و بعضی درباره مبدأ و پیدایش آن مشکوک اند و میگویند که زادگاه آن نواحی آسیای مرکزی یا غربی می باشد. کشت این نبات در امریکا بعد از سفر کریستف کلمب در آنجا هم آغاز شد چنانچه امروز آمریکا یکی از بزرگترین تولید کنندگان پیاز می باشد و همه ساله مقادیر زیادی از محصولات خود را وارد بازار های جهانی اورپا و آفریقا می کند و از این راه منفعت زیادی را می برد. از جمله تولید کنندگان مشهور دیگر این نبات کشور چین می باشد و دلیل آنهم موجودیت انواع مختلف پیاز و پراگندگی انواع وحشی و اهلی این نبات در چین میباشد. در افغانستان نیز پیاز  به پیمانه وسیع زرع شده و تاریخ کشت آن بر میگردد به قبل از اسلام و اغلب عقیده بر این دارند که بذر پیاز از افغانستان از طریق راه ابریشم به هند و چین برده شده و در آنجا کشت مروج شده است.

 اهمیت اقتصادی پیاز:

 پیاز یکی از مهمترین سبزیجات خانواده Liliaceae  است و از جمله سبزیجات میباشد که در اکثر مناطق جهان و افغانستان کشت میشود این نبات به اشکال مختلف مورد استفاده قرار می گیرد ،چنانجه از این نبات در قرآنکریم هم یاد آوری شده چنانچه خداوند می فرماید شما را قادر گردانیدم تا بخورید از سیر ،عدس و پیاز در بسیاری از مناطق جهان از پیاز در طبابت گیاهی یا یونانی استفاده مینمایند چنانچه در صد گرام پیاز موادی از قبیل 87.6% آب ،1.3% پروتین ،0.3% چربی ،5.6% کاربوهایدریت و 3.1% مواد سلولوزی موجود است و هم چنین در 100 گرام پیاز موادی از قبیل 30 ملی گرام کلسیم ،40 ملی گرام فسفر 0و5 ملی گرام آهن ،47 ملی گرام پوتاشیم ،0.03 ملی گرام ویتامین آ ،0.003 ملی گرام ریبو فلاوین ،0.2 ملی گرام نیاسین و 9 میلی گرام ویتامین ث موجود است.  

 پیاز از سبزیجات اصلی در غذای انسان ها می باشد و از لحاظ سطح زیر کشت دهمین در میان 22 سبزی عمده در سال 1977 بود لیکن از لحاظ ارزش مقام چهارم را داشت ، سطح زیر کشت پیاز تدریجا از 49718 هکتار در سال 1949 به 45980 هکتار در سال1959 و یک رقم فرضی 43598 هکتار در سال 1977 کاهش یافت عملکرد در هکتار از 17903 کیلو گرام در سال 1949 به 25287 کیلو گرام در سال 1959 و به 35694 کیلو گرام در سال 1977 افزایش یافته است،

 ارزش پیاز از 5760000 دالر در سال 1949 به 54756000 در سال 1959 کاهش یافته و سپس افزایش سریع به حدود 203053000 دالر در سال 1977 پیدا کرد ، در افغانستان نیز پیاز به پیمانه وسیعی در تمام شهر های آن کشت می شود و حدود 80 % از پیاز خوراکی افغانستان را نحصولات داخلی تشکیل میدهد و از این سبزی به انواع مختلف تازه با غذا به شکل سرخ شده و به شکل پودر و هم چنین به شکل حلقه سده به جهت استفاده داروئی بکار میرود.

   فصــــــل دوم مشخصات گیاهـــی پیاز    

  نام علمی پیازAllium cepa می باشد جنس آن Allium دارای گونه های فراوانی می باشد مربوط فامیلی Liliaceae  که اغلب تولید غده و پیاز نموده که همه آنها دوساله یا چند ساله هستند و گونه وحشی در این جنس یافت میشود که به جای تولید بذر تولید پیازچه کوچک در خوشه گل میکند که می توان از آنها برای تکثیر استفاده نمود.  پیاز خوراکی یا پیاز معمولی گیاهی می باشد دوساله که در سال اول تولید پیاز متورم میکند ،دارای یک ساقه پهن ،نازک ، مدور ،سفید رنگ و زیر زمینی میباشد که از قسمت زیرین آن ریشه ها خارج می گردد همچنین از قسمت فوقانی آن برگهای ضعیفی که متورم و فلس مانند می باشد و رنگ سفید یا سرخ رنگ بوده و گلروفیل خود را از دست داده اند و از مواد غذائی اندوخته میباشد خارج میگردد طول ریشه های خارج شده از ساقه زیر زمینی بین 20 تا 25 سانتی متر است ، در وسط برگها فلس مانند پیاز جوانه انتهائی قرار میداشته باشد که تولید ساقه های هوائی را میکند از این محل ساقه گل دهنده و برگهای سبز پیاز ظاهر میشود ، اغلب بین برگهای ضخیم و فلس مانند پیاز جوانه های بوجود می آید که در حقیقت جوانه جانبی محسوب میشود براثر رشد این جوانه ها پیاز چه های کوچکی تولید میشود که می توان از آنها برای ازدیاد پیاز استفاده کرد گل پیاز نر و ماده است و در تلقیح گل آن حشرات نقش بارزی را بازی می کنند در بین ارقام پیاز گونه های نر عقیم دیده می شود که در اصلاح بذر پیاز بسیار مفید و با ارزش می باشد ، شکل ریشه های پیاز سطحی میباشد و انتهای ساقه پیاز در خاک به صورت استوانه ای به مرور ضخیم شده که برگها و یا لایه های پیاز به طور منظم در اطراف آن قرار می گیرد و مواد مختلف غذائی در آنها ذخیره می شود.

 انواع پیاز:-     

      پیاز از جمله سبزیجاتی می باشد که دارائی انواع زیادی در تمام جهان می باشد در آسیای میانه ورایتیهای مختلف که منشآ محلی مانند سفید محلی اندیژانسکی که از نگاه شکل شکل طویل شکل را دارا می باشد و نوع دیگر سرخ سمرقندی عمومیت دارد. ورایتی کابا 132 به پیمانه وسیع موجود می باشد و همچنین در قفقاز ورایتیهای گلگون محلی کاربردین مسکی، دیربیستکی در آن سوی قفقاز ورایتیهای خاتونارسکی محلی (ارمنستان)، ماساللینسکی محلی (آذربایجان) عمومیت دارند. عمومآ در جهان دونوع پیاز را زرع می کنند نوع اول شامل پیاز های سفید می باشد که همین نوع پیاز های سفید شامل انواع پیاز های سفید زود رس نقره که نگهداری و انبار کردن آن مشکل است و نوع پیاز سفید خیلی زود رس که کوچکتر از نوع اولی می باشد و نوع سوم پیاز سفید که از دوقسم اولی بزرگتر و پیش رس بوده و آب و هوا در آن موثر نبوده ودوامش بیشتر است این نوع پیاز های سفی برای کاشت خزان و زمستان مناسب می باشند. نوع دوم شامل پیازهای سفید بزرگ که در قسمت بالا و زیرینش بر جستگی ندارد. و همچنین پیاز های سرخ مسی که اندازه و قطر آنها تا 8 سانتی متر می رسد و تغیرات هوا در آن تاثیر نداشته و بخوبی میتوان آنها را نگهداری نمود.

 پیازهای زردگاهی به قطر 7 سانتی که دوام آنها زیاد بوده و از انواع دوم میتوان برای کشت تابستانی استفاده نمود. در ایالت متحده امریکا دو نوع پیاز را مورد استفاده قرار میگیرد که یکی از آنها گروه آمریکائی یا بومی که شامل رقم های متعددی است و دیگردی که به آن اروپائی یا خارجی می گویند که عمدتآ شامل برمواد و انواع اسپانیائی بوده که این ارقام بیشتر در جنوب و در قسمت های خاصی از غرب وجنوب غرب تا سایر مناطق آمریکا پرورش می یابند. این دو گروه با نوع مصری یا تاپ آنیونز و مولتیپ لیریا پیاز سیب زمینی که در تمام نواحی معتدله زرع می شوند وعمومآ به شکل پیازچه زرع می شوند و انواع پیازهای هایبرید از لحاظ رنگ،شکل،طعم و کیفیت نگهداری و همچنین زمان رسیدن متفاوت می باشد. انواع آمریکائی و اسپانیائی در جنوب غربی تگزاس تا اوایل برج قوس نمی رسند و به همین دلیل از این ارقام چشم پوشی می کنند. انواع زرد از نوع آمریکائی حدود 75 فیصد پیاز غده ای تحت کشت آمریکا را تشکیل میدهد.

عملیـــات زراعتـــی

 پیاز هم مانند اکثر نباتات دیگر برای زرع نمودن آن شرایط و قواعدی ذکر شده و مانند دیگر سبزیجات نیاز به یک سلسله عملیات زراعتی و نگهداری در مزرعه دارد که در زیرر عنوان وار ذکر میشود.

 انتخاب شرایط اقلیمی: 

 همان طور که می دانیم پیاز یک گیاه فصل خنک است که در یک محدوده وسیع درجه بخوبی رشد می کند بذر پیاز در درجه حرارت 18.3 درجه سانتی گراد به بهترین وجه جوانه می زند و همجنین بین درجه حرارت های 7.2 تا 29.4 در سانتی گراد جوانه زدن آن نورمال می باشد اگر درجه حرارت در مراحل اولیه رشد خنک و در موقع رسیدن گرم باشد بهترین رشد و بالاترین کیفیت از لحاظ بدست آوردن حاصلات می باشد و هم چنین حرارت های پائین در موقع برداشت حاصل و خشک کردن آن مفید می باشد.

 انتخاب بذر:  

پیاز ازجمله نباتات است که بذر های مزروعی آن نسبت به نوع وحشی که قبلا بذر می گردید تفاوت زیادی دارد از جمله هایبرید های نسل اول جایگزین بسیاری از ارقام استاندارد قدیمی شده است . عموما در جهان از دو نوع بذر یکی بذر امریکائی یا بومی و دیگری اروپائی یا خارجی گویند استفاده می شود که اکثر انواع بذر های که در تمام دنیا یافت می شود از این دو نسل نشعت گرفته است در هنگام انتخاب بذر باید متوجه باشیم که بذری را که انتخاب می نمائیم بازار پسند ، مقاوم در مقابل امراض ،آفات،گیاهان هرز و شرایط محیطی مناسب به نوع خاک ،زود رس و حاص بلند باشد بطور مثال پیاز زرد نوع امریکائی از لحاط زود رسی مناسب می باشد و هم چنین پیاز سرخ کوچک از نگاه مقاوم به امراض بسیار مرغوب می باشد در کنار این ورایتی ها نوع هایبرید تگزاسی بازار پسندترین نوع پیاز را تشکیل میدهد.

 انتخاب مزرعه::

 بهترین نوع خاکی که برای پیاز در نظر گرفته میشود خاک ریگی که رطوبت آن در قسمت فوقانی خاک موجود می باشد برای پیاز مناسب می باشد هم چنین خاکهای ثقیل کلی در طورتیکه عملیات زراعتی بخوبی صورت گرفته باشد و رطوبت کافی داشته باشد نیز حاصلدهی خوبی دارد تهویه خراب خاک برای پیاز خوب نیست و بهترین PH  برای پیاز 5.5 تا 6.7 می باشد و هم چنین پیاز را در PH های خنثی و یا خاکهای که تا اندازه کمی قلوی باشد پرورش داد.

 آماده سازی بستر بذر: 

 خاک مزرعه پیاز باید به عمق پانزده الی بیست سانتی متر شخم زده شود و بعد از آن سطح خاک باید دیسک زده شود تا کلوخه ها نرم شود و حالت زراعی خوبی را در یافت کند زمین های غیر هموار و کلوخه دار برای زرع پیاز مناسب نمیباشد و همچنین مزارع پیاز در مناطق که آبیاری می شود تسطیح شود تا که ابیاری به صورت خوب و با راحتی انجام شود خاکهای که دارای مواد عضوی پوسیده به خاطر بافت مناسب آن به آسانی آماده می شود این نوع خاکها باید قبل از کاشت دیسک و دندانه زده یا ماله شود.

 استعمال کود:  

برای بدست آوردن حاصل مناسب پیاز به مقدار مناسب کود نیاز دارد معمولا نبات پیاز به مقدار 30 کیلو گرام نایتروجن ،11 کیلو گرام فسفر و 32 کیلو گرام پوتاشیم را به شکل مستقیم از خاک جذب میکند. مقدار کود حیوانی فی هکتار 20 -40 تن میباشد و کود های کیمیاوی تحت قلبه خزانی پاش می دهند در خاکهای چرنیزیوم کود حیوانی 10 الی 15 تن فی هکتار یکجا 40 تا 60 کیلو گرام فی هکتار NPK استعمال می شود ، در بعضی مناطق از کود کیمیاوی تنها استفاده می نمایند زیرا کود حیوانی باعث به تعویق انداختن فصل رسیدن پیاز می شود در بعضی از خاکهای که از لحاظ مواد غذائی تا اندازه مرفوع می باشد نیمی از کود زا قبل از کاشت و نیمی دیکر را بعد از کاشت به زمین علاوه می کنند . نبات پیاز را دومرتبه یعنی دفعه اول در صورت تشکیل 2-4 برگ به اندازه 50 -70 کیلو گرام امونیم نایتریت 80 تا 100 کیلو گرام سوپر فسفات در مزارع پیاز استفاده می شود و بعضی هم 40 تا 50 کیلو نمک پوتاشیمی فی هکتار استفاده می کنند و در دفعه دوم در آغاز تشکیل شدن کلچه ها به نرم های متذکره تنها دو نوع فاسفورس و پوتاشیم تغذیه میشود باید یاد آور شد که کود ها معملا به شکل قطاری یا فیته ای به زمین علاوه میکنند.

 کاشت پیاز :

 پیاز را معمولا به دو شکل کشت می کنند یکی کشت مستقیم بذر در مزرعه اصلی در جای که محصول در آنجا تمام مراحل نموئی خود را سپری و شکل دو م آن کشت در قوریه موقتی که بعد ازآن به مزرعه اصلی منتقل می شود در بعضی از مناطق زارعین پیاز خورد را خریداری مینمایند ویا خودش توسط بذر پرورش میدهد و بعد از آن آنها را نشاء نموده و از آنها میتواند محصول زود رس را یدست آورد معمولا برای محصولات تجار تی ردیفی کشت میکنند و مقدار بذر آن بستگی به هدف محصولی که بدست می آید می باشد ولی در اکثر مناطق دنیا 4.4 تا 6.6 کیلو بذر در فی هکتار در ردیف های  به فاصله 30تا 45 سانتی متر میباشد و ممکن است مقدار بذر را از 1.1 تا 11 کیلو گرام تغیر کند چنانجه این تغیر در اثر نوع زمین ،نوع آبیاری،عمق شخم، نوع کشت بمیان میآید  در اکثر مناطق قبل از کشت بذور را با ادویه جات کیمیاوی ضد عفونی می کنند دیلیل آن هم بحاطر محافظت تخم در مقابل انواع بیماری های که در اثر نفوذ انواع میکروارگانیزم ها که عاملی امراض قارچی ،باکتریائی ،نیماتودی و غیره میباشد. بهترین زمان کشت پیاز در نوع بهاری زمانی میباشد که خطر یخ بندان موجود نباشد و در مورد پیاز های خورد عده در اولین فرصت که بتوان زمین را آماده ساخت کشت می گردد در مناطق جنوب پیاز را در زمستان پرورشمیدهند بنا براین بذر پیاز های خورد و یا نشا آنها را در خزان یا زمستان میکارند زمانی کشت نظر به شرایط اقلیمی منطقه متفاوت است و کشت بذر به منظور تولید نشا معمولا 4 تا 10  هفته قبل از تاریخ انتقال آنها صورت می گیرد . در زمان کشت باید متوجه باشیم هیچ نوع علف هرزی در مزرعه موجود نباشد زیرا پیاز در مقابل علف هرز فوق العاده حساس میباشد.

 آبیاری:

 قبل از آبیاری رطوبت خاک در طبقه (0 تا 40 سانتی متر) 75 تا 80 فیصد سرحد نهائی ظرفیت رطوبت مزرعه تعین گردیده است آبیاری ذخیره ای در موسم خشک مفید تمام میشود و به آبیاری قبل از بذر ضرورت احساس نمی شود. معملا آبیاری اول را بعد از یکه کردن انجام میدهند ، بعد از تکمیل نموی آنها رطوبت خاک را در سطح متوسط نگهمیدارند آبیاری منظم باید به فاصله 7 تا 10 روز در مرحله نموئی کلچه ها پیاز و نموی کتله بالای نبات نتیجه بهتر میدهد تعداد مجمعی آبیاری مناطق مختلف جهان از جمله مناطق جنوبی 7 تا 9 مرتبه در مناطق شمالی 4 تا 8 مرتبه در مناطق مرکزی 3 تا 4 مرتبه می رسد و در زون های طبیعی از 3 تا 4 الی 12 تا 15 مرتبه متغیر است در مناطق دشتی 300 تا 500 متر مکعب فی هکتار نیاز آبی منطقه میباشد قابل یاد وری میباشد اینکه در زمان آبیاری باید متوجه به نوع خاک از نگاه بافت خاک ،چکونگی نوعیت خاک از لحاظ سنگین و سبک بودن خاک ، شیب زمین که امر مهم در آبیاری میباشد ، روش آبیاری که شامل جویه پشته ای و مسطح بودن مزرعه میباشد باشیم.

 تناوب زراعتی

 برای بدست آوردن حاصل زیاد از نبات پیاز این نبات را با دیگر نباتات به تناوب میگذارند. از آنجمله در مناطق گرم پیاز را بعد از کچالوی شیرین زرع می نمایند و در خاکهای عاری از گیاه هرزه آنرا میتوان پس از خاندان پلی دار کشت می شود. و همچنین پیاز را بعد از غله جات نیز زرع می نمایند که دارای حاصل دهی بلند و مقاوم میباشد.  

 خیشاوه نمودن  

بخاطر رشد کند، قدکوتاه، ریشه های جانبی کمتر سطحی و فقدان شاخ و برگ متراکم پیاز را نمیتوان بیشتر از غالب سبزی ها اثرات مضر علف های هرزه را بنماید. عموماً در کلیه قسمت های مزرعه پیاز هر هفته یا هر دو هفته یک بار پس از سر از خاک در آوردند گیاهان جوان یا کاش نشاء ها خیشاوه شود و این عملیه تا چند هفته قبل از برداشت ادامه میابد. خیشاوه نه تنها کمک به کنترول علف های هرزه مینماید بلکه همچنین سبب نرمی و پوکی خاک پس از هر آبیاری و بارندگی میگردد تمام خیشاوه کردن بجز اولین دفعات آن بسیار کم عمق باشد زیرا بسیاری از ریشه های پیاز نزدیک خاک قرار دارد. خیشاوه بسیار عمیق یا بسیار نزدیک به گیاهان پس از اینکه گیاهان بخوبی رشد کردند میتواند ضررش بیش از نفعش باشد معمولاً در بستر های بذری که ردیف ها نزدیک به یکدیگر هستند بیلچه های چرخدار و تراکتور های باغی کوچک برای خیشاوه نمودن علف های هرزه بکار میرود